به طور کلی نامزدی یا وعده ازدواج را می توان قراردادی دانست که دو نفر به منظور ازدواج در آینده با هم می بندند. با این حال بر اساس ماده 1035 قانون مدنی وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی کند. بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده است، می توانند از وصلت مذکور امتناع نموده و طرف دیگر نمی تواند او را مجبور به ازدواج کرده و یا به دلیل امتناع از عقد نکاح، خسارتی بگیرد، اما در قانون مدنی سابق امکان مطالبه خسارت نامزدی که به صورت عمدی بر هم خورده مورد پیش بینی قرار گرفته و حکم آن بیان شده بود، اما این قانون اصلاح شده و امکان مطالبه خسارات ناشی از بر هم خوردن نامزدی به شیوه دیگری امکان پذیر خواهد بود.

مطالبه خسارات ناشی از بر هم زدن نامزدی

با وجود این که مشخص نیست قانون درباره خسارت های ناشی از برهم زدن نامزدی چه حکمی دارد، اصلی ترین متن قانونی در این باره را می توان در مواد ۱۰۳۵ و ۱۰۳۷ مدنی و بند یک از ماده ۴ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ دانست.

بند یک از ماده ۴ قانون مزبور می گوید دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به دعاوی ناشی از نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن را دارد. ابهام از آن جایی پیدا می شود که مشخص نیست خسارات ناشی از برهم زدن نامزدی چیست.

این را هم باید در نظر داشت طبق ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی، اصولاً نمی توان خسارات ناشی از برهم زدن نامزدی را مطالبه کرد. در این ماده آمده است: «هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده، می تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت، مطالبه خسارت کند.»

همینطور که دیده می شود، قانون گذار در قانون مدنی می گوید هیچ خسارتی که ریشه آن ناشی از امتناع از وصلت یا بر هم زدن نامزدی باشد، قابل مطالبه نیست.

ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی بیان می کند: «اگر یکی از نامزدها وصلت را بدون علت موجهی بر هم بزند در حالی که طرف مقابل یا ابوین (پدرها) او یا اشخاص دیگر به اعتماد وقوع ازدواج مغرور شده و مخارجی کرده باشند طرفی که وصلت را به هم زده است، باید از عهده خسارات وارده برآید ولی خسارات مزبور فقط مربوط به مخارج متعارفه خواهد بود.»

این ماده به سه نکته مهم اشاره می کند:

1. برخلاف ماده ۱۳۰۵ قید بدون علت موجه وجود دارد، بنابراین اگر نامزد با علت موجه نامزدی را بر هم زند طرف مقابل حق مطالبه خسارت را ندارد.

2. این خسارت فقط محدود به خسارات متعارف است. بنابراین «هزینه هایی را که عرف لازم نمی داند و هوس نامزدها یا خانواده ایشان به بار می آورد در زمره خسارات نخواهد آمد.»

3. خسارات قابل مطالبه محدود به خسارات مادی نیست و این به معنی آن است که صدمه به احساسات و عواطف، شاید بزرگ ترین شکست روحی و عاطفی را برای فرد به همراه دارد و این مطلب چیزی نیست که عدالت از آن چشم پوشی کند.

بر اساس ماده 1036 قانون مدنی، تنها مخارج متعارف هم چون هزینه اجاره خانه، دوختن لباس عروسی، جشن نامزدی در حدود شئون زن و مرد قابل مطالبه خواهد بود، ولی اگر یکی از نامزدها مخارج غیر متعارفی از قبیل مهمانی های غیر معمول و یا مسافرت های تفریحی پر خرج و غیره کرده باشد، امکان مطالبه خسارات ناشی از آن وجود نخواهد داشت.

بازگردانی هدایای دوران نامزدی

به موجب قانون هر یک از نامزدها می توانند در صورت برهم زدن نامزدی هدایایی را که به طرف دیگر داده است مطالبه کند و اگر عین هدایا موجود نباشد باید وجه معادل آن ها را پرداخت کنند مگر اینکه هدایا بدون تقصیر از بین رفته باشد.

به عنوان مثال هدایایی مانند عطر و ادکلن که با مصرف از بین می روند نیاز به جبران ندارند. باید توجه داشت شخصی که اقدام برهم زدن نامزدی می کند موظف به جبران خسارت های مادی و معنوی ناشی از اقدام خود است، اما نمی تواند هیچ فردی را به اجبار به همسری دیگری درآورد.

کلام آخر

با توجه به مطالب ذکرشده در بحث موردنظر نتیجه گرفته می شود که فسخ نامزدی خود به خود و بدون ارتکاب عمل زیان بار، موجب مسئولیت مدنی و جبران ضرر نمی گردد، بلکه هرگاه عمل نامزد سبب ورود ضرر به دیگری شود، باید ضرر طرف مقابل را جبران کند، زیرا ثبوت برهم زدن نامزدی از روی دلیل موجه، حق مسلم هر یک از طرفین است.